خانه فرهنگ مردم ایران، گنجینه‌ای فراروی برنامه‌سازان آیینی
خانه فرهنگ مردم ایران، گنجینه‌ای فراروی برنامه‌سازان آیینی
واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات، قدیمی‌ترین مرکز
پژوهشی سازمان صداوسیماست که فعالیت خود را از سال 1341 با هدف کندوکاو پیرامون
آداب و رسوم و سنت‌های گفتاری و رفتاری ایرانیان آغاز کرده است و امروزه گنجینه‌ای
بی‌نظیر از گزارش‌های مردم‌نگاری، عکس های آیینی اسناد و طومارهای خطی، مواد صوتی
و تصویری و کتابخانه تخصصی مردم
شناسی و فولکلور بهره مند است و آماده پشتیبانی پژوهشی از تولیدات رادیویی و
تلویزیونی حوزه فرهنگ عامه است.
هیچ کس گمان نمی‌برد با عبارت «دوستان سلام» که نخستین
بار مرحوم سید ابوالقاسم انجوی شیرازی آن را در آغاز برنامه «فرهنگ مردم»
رادیو در شامگاه 24 فروردین 1341 بر زبان راند، شوری در دل‌های جانسوختگان فرهنگ
بومی به پا شود و نهضتی علمی نضج گیرد که شعاع آن به دورترین روستاهای مرزنشین هم
برسد و افرادی با بهره‌مند بودن از سواد خواندن و نوشتن، خود را مسئول زنده نگاه
داشتن فرهنگ عامه دیار خویش بدانند و دست به قلم ببرند و به صورت مکاتبه‌ای اصول و
قواعد مردم‌نگاری را فراگیرند و ظرایف آیینی خود را از مراسم گذار و ملی و مذهبی تا بومی و نیز سرودها و ادبیات
شفاهی در ساده‌ترین عبارات دستنویس کنند و به پژوهشگران محلی و افتخاری این
سرزمین بپیوندند و با مردم نگاری توصیفی و تک‌نگاری‌های دیار خود، قدم‌های نخستین
را برای تحلیل پژوهش‌های عمیق مردم‌شناختی بزرگان فولکلور و مردم‌شناسی ایران
استوار بردارند.
اکنون با کوشش‌های بی‌چشمداشت خیل آن عزیزان که
امروزه فرهنگیار خوانده می‌شوند، بزرگ‌ترین گنجینه فولکلور ایران در واحد فرهنگ
مردم مرکز تحقیقات صداوسیما قرار گرفته و ماخذ بومی‌پژوهان و دوستداران فولکلور
این دیار شده است؛ گنجینه‌ای بی‌نظیر و ارزشمند که در
ششم آبان ماه 1392 به شماره1044 در کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده
است.
این گنجینه با نام خانه فرهنگ مردم
در جمال آباد نیاوران قرار دارد و دربردارنده بخش‌های زیر است:
1.گزارش‌های فرهنگیاری: این بخش منحصربه
فرد ترین منبع پژوهشی به لحاظ گستردگی موضوع، قدمت و اصالت منابع در حوزه گردآوری
فرهنگ عامه است و مشتمل بر یک میلیون گزارش دستنویس از آداب و رسوم مناطق مختلف
ایران می‌شود که در طور نیم قرن گذشته از
سوی بیش از سه هزار فرهنگیار به صورت
کاملا افتخاری و البته روشمند گردآوری شده و در 114 موضوع اصلی طبقه‌بندی گردیده است؛
موضوعاتی چون قصه، متل، مثل، چیستان، لطیفه، مثل های داستان دار، روایت های مردمی
شاهنامه، محرم، صفر، نیمه شعبان، نوروز، یلدا، صید و شکار، پوشاک، بازی، خوراک، نوشیدنی‌های
سنتی، ازدواج، مرگ، تولد، چهارشنبه‌سوری و.....
2.اسناد، طومارهای خطی و عکس‌های مردم‌شناختی:
بخش گنجینه اسناد شامل کتب خطی و صدها نسخه مبایعه‌نامه، مصالحه‌نامه، قباله‌نامه
و طومارهای خطی متعلق به دوره صفویه و پس از آن و نیز تعداد 2500 قطعه عکس آئینی
است که همگی از سوی فرهنگیاران اهداء شده است. با راه‌اندازی گنجینه اسناد به
منظور تسهیل در ارائه خدمات به پژوهشگران، تعدادی از اسناد خطی روان‌خوانی شده است
و عکس‌های اهدایی که اغلب از سوی افراد
بومی مناطق در بافت آیین‌ها ثبت گردیده، آرشیو و طبقه‌بندی موضوعی شده و برای هر
کدام شناسنامه‌ای تهیه گردیده است.
3. موزه فرهنگ مردم: موزه فرهنگ مردم به
شیوه‌ای مردمی و بر پایه تحفه‌های فرهنگی فرهنگیاران پایه‌گذاری شده است. این موزه
پس از انقلاب در سال 1364 در ساختمان مینا واقع در خیابان آفریقا مورد بهره‌برداری
قرار گرفت و در آبان 1369 فضای بیشتری به آن اختصاص یافت و بسیاری از دانش‌آموزان
مقاطع مختلف در گروه‌های 40ـ30 نفری از این موزه بازدید کردند و در مرداد 1384 با
انتقال واحد فرهنگ مردم به منزل استاد انجوی، اشیای موزه سازماندهی شد و فضای ویژه‌ای
به آن اختصاص یافت. با مرمت و بازگشایی منزل استاد انجوی در سال 1395، بالغ بر300
عروسک آیینی اقوام ایرانی به موزه اهدا می شود.
4.کتابخانه تخصصی مردم‌شناسی و فولکلور:
با وقف خاص منزل سیدابوالقاسم انجوی شیرازی برای تداوم فعالیت‌های فرهنگ مردم،
کتابخانه شخصی ایشان، با روش‌های نوین کتابداری ثبت و رده‌بندی شد و در سال 1384
با قریب به 4 هزار جلد کتاب مورد بهره‌برداری قرار گرفت. پس از آن به منظور
دستیابی به کتابخانه‌ای تخصصی در حوزه فولکلور و مردم‌شناسی هر ساله کتاب‌های
جدیدی خریداری و به مجموعه افزوده می‌شود.
گفتنی است تمامی این گنجینه حاصل اهدای مشتاقانه فرهنگیاران
از سراسر نقاط ایران است . در حال حاضر قسمت فرهنگیاری، یکی از
بخش‌های واحد فرهنگ مردم است که به آموزش مکاتبه‌ای، تلفنی و حضوری (در قالب
کارگاه‌های آموزشی) فرهنگیاران جدید و تحصیلکرده می‌پردازد. علاقه‌مندان مي‌توانند به عنوان فرهنگیار افتخاری با مرکز تحقیقات
همکاری کنند.
به جز پشتیبانی پژوهشی بسیاری از برنامه‌های مردم‌شناختی و قوم‌محور شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، بخشی از فعالیت‌های پژوهشی این واحد در قالب 22 کتاب، 185 پژوهش و 54 شماره
فصلنامه فرهنگ مردم ایران منتشر شده است. گفتنی است تمام مقالات این فصلنامه در سایت مرکز تحقیقات
صداوسیما به نشانی
http://www.iribresearch.ir/Farhang_Mardom/ ببارگذاری شده و به صورت رایگان برای عموم
قابل دریافت است.
|