ضرورت‌ها و ابعاد کاربردی اصطلاح‌شناسی و واژه‌گزینی در نشستی علمی در مرکز تحقیقات بررسی شد

نشست علمی «ضرورت‌ها و ابعاد کاربردی اصطلاح‌شناسی و واژه‌گزینی» با حضور دکتر سیدمهدی سمایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و عضو گروه واژ‌ه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در روز چهارشنبه 26 تیر ماه در مرکز تحقیقات صداوسیما برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات، واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی یکی از حوزه‌های برنامه‌ریزی زبان است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سه دوره فعالیت خود از سال 1314 تا به امروز، در کنار مسائل رسم‌الخط، جمع‌آوری و حفظ گویش‌ها، ضبط اسامی خاص و واژه‌ها، استانداردسازی واژه‌ها و ... به آن پرداخته است.

در ابتدای جلسه دکتر فاطمه عظیمی فرد، مدیر گروه زبان و رسانه مرکز، گزارشی از دو پژوهش انجام شده در این گروه با موضوع واژه بیگانه ارائه داد. در یک پژوهش میزان رواج واژه‌های بیگانه در مجموعه‌های تلویزیونی بررسی شده است. براساس نتایج این پژوهش 42،8 درصد از واژه‌های بیگانه مجموعه‌های مورد بررسی که در مجموع نیم درصد از کل واژه‌های مجموعه‌ها را تشکیل می‌دهند، معادل فارسی دارند و 57،2 درصد از واژه‌های بیگانه معادل ندارند.

در پژوهشی دیگر، میزان رواج واژه‌های بیگانه در خبر بررسی شده است که نتایج آن نشان می‌دهد 75 درصد از واژه‌های بیگانه به کار رفته در خبر معادل فارسی دارند. همچنین، بیشترین میزان واژه‌های بیگانه در اخبار سیاسی گزارش شده است. دکتر عظیمی فرد در ادامه صحبت‌های خود افزود: کم‌توجهی به نقش هویت‌ساز زبان، موجب شده است تا کاربست معادل‌گزینی‌های فرهنگستان در جامعه با مشکل مواجه شود و حتی شاهد بی‌مهری یا نگرش طنزآمیز به برخی مصوبات فرهنگستان باشیم. 

در ادامه این نشست دکتر سمایی ضمن بیان مقدماتی در خصوص اصطلاح‌شناسی و واژه گزینی گفت: هر علمی که وارد می‌‌شود در سال‌های نخست، تمرکز  مختصصان بر توجیه و نظری کردن آن علم است و بعد مباحث دیگر مطرح می‌گردد. در مورد واژه‌سازی نیز همچنان فرهنگستان زبان و ادب فارسی در واکنش به انتقادهایی که طرح می‌شود، بر تبیین ضرورت امر واژه‌گزینی متمرکز است. وی افزود: واژه گزینی با تسامح هم به واژه‌گزینی و هم به اصطلاح‌شناسی اطلاق می‌گردد. هرچند که این دو تفاوت‌هایی با هم دارند. اصطلاح‌ها الفاظی هستند که متخصصان در حوزه‌های علمی و فنی خاصی،‌ آنها را  به کار می‌برند.

دکتر سمایی درخصوص ضرورت واژه‌گزینی در ادامه افزود: شنیدن واژه‌های خارجی به لحاظ پردازشی در ذهن مخاطب با مشکل روبه‌رو می‌شود و در ارتباط اختلال ایجاد می‌کند. از سوی دیگر،‌ مسئله هویتی، فرهنگی و ملی مطرح است. انتخاب زبان فارسی،‌ انتخابی بوده است که از سوی اقوام مختلف صورت گرفته و انتخابی طبیعی است و زبان فارسی هدیه تاریخی برای ما بوده است. همچنین با توجه به گستره زبان فارسی و جایگاه آن در خارج از کشور، یکی از ضرورت‌های  واژه‌گزینی، ضرورت فرامرزی است. وی تأکید کرد: یکی دیگر از ضرورت‌های واژه‌گزینی غبارزدایی از زبان فارسی  و ثابت کردن این نکته است که زبان فارسی توان واژه‌سازی دارد.

وی ضمن اشاره به سابقه فرهنگستان زبان  در ایران بیان کرد: اکنون فرهنگستان به مرحله تئوری کردن رسیده است و باید برای به کار بردن محصولات آن، برون‌سپاری صورت گیرد. دکتر سمایی ضمن اشاره به سرواژه‌سازی به عنوان یکی از  راه‌های واژه‌سازی، هجوم فعلی سرواژه‌سازی واژه‌های بیگانه را بیشتر از واژه‌های معمولی بیگانه به زبان فارسی دانست.

بخش عمده‌ای از زمان جلسه به پاسخ به پرسش‌های مهمانان اختصاص یافت. در این بخش پژوهشگران و برنامه‌سازان و مترجمان رسانه به بیان برخی از دشواری‌ها‌ی  اصحاب رسانه در یافتن معادل‌های فارسی واژه‌های بیگانه و نبود پیکره ملی در دسترس به‌ویژه در حوزه خبر پرداختند. در نهایت بر لزوم همکاری رسانه ملی با فرهنگستان زبان و ادب فارسی در اجرای مصوبات فرهنگستان تأکید شد.