بازنمایی اجتماعی گاندو
بازنمایی اجتماعی گاندو
دکتر علی طلوعی رئیس مرکز تحقیقات
نتایج
نظرسنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما گواه آن است که مجموعه تلویزیونی گاندو با توجه
به روایت جذاب و معمایی‌اش با 44 درصد بیننده و 90 درصد رضایت، از جمله سریال‌های
موفق رسانه ملی بوده است. این سریال، همچون دیگر تولیدات رسانه‌ای، از ابعاد و
پیامدهای اجتماعی‌ای برخوردار است که برخی از آن‌ها ممکن است از پیش به عنوان
اهداف یا دستاوردهای اثر، آگاهانه توسط سازندگان مورد توجه قرار گرفته باشند؛ اما
همواره پیامدهای اجتماعی پیش‌بینی‌نشده‌ای نیز پس از پخش، خود را نشان می‌دهند که
توجه به آن‌ها در جای خود اهمیت بسیار دارد. در این نوشتار برخی از این ابعاد و
پیامدهای مرتبط با مجموعه تلویزیونی گاندو مورد بررسی قرار می‌گیرد.
1. امنیت ملی
نتایج پژوهش مرکز تحقیقات نشان می‌دهد
که بخشی از مردم ایران کم و بیش از «خرابکاری گروه‌های تروریستی در کشور» احساس
نگرانیِ دارند، غلبه بر احساس ناامنی ، مستلزم عملکرد فعال و مداوم نهادهای امنیتی
و بازنمایی رسانه‌ای عملکرد این نهادها است. بازنمایی مثبت از فعالیت نهادهای
امنیتی می‌تواند مروج این احساس باشد که با وجود مخاطراتی که امنیت ملی را تهدید
می‌کند، نهادهایی وجود دارند که به صورت حرفه‌ای و پیگیر مشغول کشف و مبارزه با
عاملان ناامنی‌اند. سریال گاندو در این راستا راهگشا و موفق بوده است. در این
سریال هم ماهیت پیچیده مخاطرات ملی به تصویر کشیده می‌شود، هم سخت‌کوشی و عملکرد
حرفه‌ای نهادهای مسئول. نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات نشان می‌دهد که به باور 61
درصد مخاطبان، مهم‌ترین پیام سریال نشان دادن قدرت نیروهای اطلاعاتی و امنیتی بوده
است. 82 درصد نیز گفته‌اند که این مجموعه توانسته در حد «زیاد» باعث اعتمادسازی مردم به
قدرت و توان نیروهای اطلاعاتی و امنیتی کشور شود.
2. برخورد با مفاسد اقتصادی
و امنیتی در هر سطح و جایگاه
مسئولان، فراتر از امنیت و منافع
ملی نیستند. این یکی از تأثیراتی است که سریال گاندو در ذهن مخاطب برجا می‌گذارد. همان‌طور که در متن
سریال آشکار است حاشیه امنی برای افراد خاطی وجود ندارد و هر کس در برابر منافع و
امنیت ملی قرار گیرد، در معرض پیگرد و مجازات قرار خواهد گرفت. بیش از 62 درصد
بینندگان سریال اعتقاد داشته‌اند که گاندو در نمایش «برخورد با مفاسد اقتصادی و
امنیتی در هر سطح و جایگاه» موفق بوده است. اگرچه اعتقاد بینندگان به میزان موفقیت
سریال در این خصوص از سایر موارد (همچون قدرت و تعهد نیروهای امنیتی و جوان‌گرایی)
کمتر بوده است، اما همچنان اکثریت بینندگان بازنمایی برخورد با متخلفین اقتصادی و
امنیتی پرنفوذ را یکی از موفقیت‌های این مجموعه تلویزیونی به شمار می‌آورند. وجود حاشیه
امن برای افراد، یکی ازمناقشات سیاسی دامنه‌دار در دهه‌های اخیر بوده است؛ در این
سریال این تصور و کلیشه به هم خورده است که جای تقدیر دارد. اما اگر منطقی و معقول
و با احتیاط صورت نگیرد، آفت بزرگی را به همراه خواهد آورد که آن تعمیم بی اعتمادی
به همه مسئولان و آسیب دیدن سرمایه اجتماعی است. اعتماد ملی از سرمایه‌های عظیم
است که اگر خدشه دار شود مشروعیت نظام را مورد تردید قرار خواهد داد.
3. جوان‌گرایی
در این سریال جوان گرایی و اهمیت
آن به خوبی نشان داده شده و اعتماد به جوانان در انجام کارهای خطیر مورد توجه واقع
شده است. اشاره به نقش پررنگ جوانان در مراحل پیشین انقلاب و لزوم اعتماد دوباره
به آنان در مقطع زمانی کنونی از موضوعاتی است که مستقیماً در گفتگوهای میان شخصیت‌های
سریال نیز دیده می‌شود. بر اساس نتایج نظرسنجی نیز 87 درصد بینندگان گفته‌اند این
سریال در نمایش «به کارگیری افراد جوان در سیستم اطلاعاتی و امنیتی» موفق بوده
است. در سال‌های اخیر کم‌اعتمادی به جوانان و در مواردی غیرخودی پنداشتن آنان از
سوی نسل‌های پیشین یکی از مسائل مهم در رواج ناامیدی و احساس اثرگذاری پایین
جوانان بر امور کشور بوده است. نمایش لیاقت و کفایت جوانان در ایفای نقش‌های مهم و
حساس در جامعه می‌تواند تا حدودی این احساس نامطلوب را در جامعه کاهش دهد.
4. رمزگشایی‌های متفاوت
تحقیقات
نشان داده‌اند بین پیامی که به وسیله فرستنده رمزگذاری می‌شود و رمزگشایی
مخاطب از پیام، لزوماً انطباق یا همانندی وجود ندارد. ممکن است قصد سازندگان یک
برنامه ارسال پیام‌هایی ایدئولوژیک باشد، اما آن‌چه مخاطبان درک و تفسیر می‌کنند،
به کلی متفاوت یا حتی متضاد با مقاصد اولیه سازندگان باشد. این واقعیت در خصوص سریال
گاندو هم صادق است؛ یکی از تفسیرهای ممکن همان روایتی است که سازندگان قصد انتشارش
را دارند؛ یعنی سازمان امنیتی مقتدری با متخصصان و کارشناسان مجرب و همه‌فن‌حریف
با چشمان باز مشغول حفاظت از امنیت ملی ایران است و اجازه‌ی خطاکاری به هیچ‌کس نمی‌دهد.
در کنار این خوانشِ همسو، می‌توان انتظار رمزگشایی‌هایی را هم داشت که به کلی
متفاوت یا مغایر با نیات فرستندگان‌اند.
یکی
از خوانش‌های ناهمسو تصویری است که ممکن است با تماشای این سریال از نظام جمهوری
اسلامی در ذهن برخی از مخاطبان پدید آید؛ این‌که نظام جمهوری اسلامی متشکل از
مجموعهی ناهمگنی از نهادهای ناسازگار و رقیب است که هر کدام اولویت‌ها، رویکردها
و حتی منافع متضاد دارند و برای تحقق اولویت‌ها و تأمین نیازهایشان باهم درگیر
رقابتی شدید هستند. مخاطب می‌تواند پس از دیدن سریال با خود بیندیشد که در مجموعهی
نظام با رقیبانی روبه‌رو هستیم که هر کدام مشغول کار خودشان و در پی اهداف خودشان
هستند. همکاری و هماهنگی و یکپارچگی‌ای در میان نیست. هر کدام از رقبا موفقیت
دیگری را شکست خود تلقی می‌کنند. حتی فراتر از این، حتی نظم و تقسیم کار روشنی هم
میان نهادهای رقیب وجود ندارد. هر کدام بر اساس برداشتی که از رسالت‌ها، وظایف و
مأموریت‌هایشان دارند، عمل می‌کنند و اصولاً به حقانیت و صداقت دیگر رقبا مشکوک‌اند.
|