نخستین کنگره ملی اوقات فراغت و سبک زندگی جوانان

 جوانان در گذشته با اتکاء به خانواده نيازهاي اساسي خود را تأمين مي‌کردند. با آغاز دوره‌­ي صنعتي، نهاد خانواده متحول شد و بخشي از کارکردهاي آن به ساير نهادهاي اجتماعي واگذار گرديد، به طوري که امروزه جوانان، دوره­ ي‌ نوجواني و جواني خود را در دامان نهادهاي مکمل و يا جايگزين مي­ گذرانند. پيچيده شدن حيات اجتماعي در دنياي جديد، همراه با تقسيم کار و تخصصي‌شدن نقش‌هاي اجتماعي باعث شد جوانان براي پذيرش نقش‌هاي بزرگسالان دوره‌ طولاني‌تري را به انتظار بگذرانند. اين دوره‌­ي گذار که هر روز ابعاد نوتر، گسترده‌تر و عميق‌تري مي‌يابد، شرايطي کاملاً جديد، متفاوت و حتي متعارض را در پيش روي جوانان، خانواده و دولت نهاده است؛ به نحوي که شناخت دقيق مسايل اين دوران، شناساندن آن به جامعه و اتخاذ راهکارهاي مناسب براي حل مسائل آنان در زمره‌­ي دغدغه‌هاي ملي دولت‌ها و ملت‌ها درآمده است. از سوي ديگر، ورود به جامعه‌­ی اطلاعاتي و شکل‌گيري جامعه­ ی‌ شبکه‌اي و دنياي مجازي، بيش از همه جوانان را به چالشي نوين فراخوانده است. چالشي که ابعاد آن به مراتب، پيچيده‌تر و مديريت آن به مراتب، غامض‌تر است.

اين در حالي است که کشور ما ضمن برخورداري از جمعيتي جوان و جامعه‌اي در حال تغيير، نیازمند شناخت روزافزون مسائل در حال تغییر نسل جوان ايراني است. يکي از مهم­ترین مسائل در اين زمينه، موضوع سبک زندگي و اوقات فراغت جوانان است. اوقات فراغت به سبب در برداشتن الزامات کمتر و آزادي عمل بيشتر، مي­تواند در بازنمايي ارزش­ها، نگرش­ها و ذائقه­ هاي فرهنگي جوانان نقش کلیدی ایفا کند و از این رو در مطالعات اجتماعي و فرهنگي داراي اهميتي غيرقابل انکار است.

سبک زندگي (life style)در مطالعات فرهنگي به مجموعه­ ی رفتارها و الگوي کنش‌هاي هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاري و معنايي زندگي اجتماعي است اطلاق مي‌شود و نشان­ دهنده کم و کيف نظام باورها و کنش‌هاي فرد است. در اين چارچوب، سبک زندگي پايه و اساس فهم شرايط فرهنگي موجود و تحولات پيش رو در اين حوزه تلقي مي‌شود و نشان مي‌دهد که در بطن ارزش‌هاي موجود در خرده ‌نظام فرهنگي چه مي‌گذرد. در واقع با به‌کارگيري مفهوم سبک زندگي و تعمق درباره آن (و به طور ويژه رفتارهاي فراغتي) مي‌توان ازهنجارهاي پنهان که در اذهان، باورها و رفتارهاي مردم يک جامعه قابل مشاهده است، آگاهی یافت و از جهت‌گيري‌ها و الگوهاي موجود يا در حال شکل‌گيري، به نحو واقع ‌بينانه‌اي تفسير به دست داد.

اوقات فراغت جوانان و سبك‏هاي گذران آن، در عين‏ حال ‏كه در هر جامعه‏ اي مي­تواند معرف تحولات اجتماعي و فرهنگي به سامان بوده و دريچه­ اي براي ورود نوآوري­ هاي فرهنگي تلقي شود، در موارد زيادي نيز مي‏تواند به عنوان منبع تهديد و نابساماني و موضوع شكاف بين­ نسلي واقع شود. از اين جهت، رابطه­ ی اين فعاليت‏ها و سبك‏هاي فراغتي با فرهنگ مسلط در جامعه از اهميت خاص سياسي، اجتماعي و فرهنگي برخوردار است.

اثرات و پيامدهاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي سبك‏ها و فعاليت‏ هاي فراغتي در جامعه­ ی ما همواره مطرح بوده است. در دهه‏ هاي گذشته به ويژه در سال­هاي بعد از انقلاب اسلامي به همراه گسترش فرايندهاي نوگرايي، تمايزپذيري اجتماعي و توسعه فن­آوري­ هاي اطلاعات و ارتباطات، ترجيحات و الگوهاي فراغتي جوانان بسط يافته و به يكي از مهم­ترين نگراني‏ ها و دغدغه‏ هاي جامعه بزرگسال (اعم از والدين، معلمان، مسئولين دستگاه­هاي فرهنگي، و نيروهاي كنترل­ كننده­ ی اجتماعي) مبدل شده است. اين دغدغه‏ ها بالاخص در كشور ما با توجه به شرايط تاريخي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي و همچنين تنوع فرهنگي، اقليمي و قومي از اهميت خاصي برخوردار بوده است. نكته­ ی حائز اهميت اينكه، اين فعاليت­ها در مواردي تحت عنوان آسيب‏ها و انحرافات اجتماعي و فرهنگي تفسير شده و محكوم گرديده است. به همين جهت، گفتمان‏هاي مورد استفاده در تبيين رشد خرده فرهنگ‏هاي جوانان در ايران عمدتاً خصلتي سياسي و اخلاقي داشته است.

به هر تقدير با توجه به نقشي كه جوانان هر كشور در حيات و بالندگي آن ايفا مي‌كنند سرمايه‌گذاري در آموزش و تربيت صحيح آن‌ها ضرورتي اجتناب‌ناپذير است. دورة جواني، دورة شكل‌گيري و قوام يافتن شخصيت فرد و هويت فرهنگي اوست. در اين دوره فرد متناسب با اطلاعاتي كه از طريق نهادهاي اجتماعي دريافت مي‌كند، هنجار و ارزش‌هاي جامعة خود را دروني مي‌كند. سبک­ها و نحوه­ ی گذران اوقات فراغت جوانان مي‌تواند نقشي مؤثر در شكل‌گيري شخصيت آنان و همين طور سازندگي جامعه داشته باشد. لذا اهتمام به مطالعه در اين خصوص و برنامه‏ ريزي براي آن، از دغدغه‏ هاي اصلي دست‏ اندركاران به شمار مي‏ رود.

گرچه طی سال های اخیر قدم‌های مؤثر و مفیدی در زمینه ی پژوهش درباره ی اوقات فراغت جوانان و نیز برنامه ریزی برای پر کردن این اوقات در بین گروه های مختلف جوانان برداشته شده، اما این مطالعات و اقدامات «ناکافی» بوده و کمتر در معرض بررسی، نقد و قضاوت صاحب‌نظران قرار گرفته است. امید است برگزاری کنگره ای با محوریت اوقات فراغت و سبک زندگی جوانان پاسخی به نیازهای جدید این حوزه باشد.

 ضرورت برگزاري:

1.    امکان استفاده از نظرات صاحب­ نظران فراهم خواهد شد.

2.    ابعاد مختلف موضوع، مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

3.    با طرح مسأله در سطح ملي، ضرورت پرداختن به اين موضوع بيش از پيش روشن خواهد شد.

4.    نظرات ارائه شده مورد بهره­ برداري قرار مي­گيرد و زمينه­ ي لازم را براي سياست­گذاري و برنامه­ ريزي فراهم مي­کند.

اهداف برگزاري:

1.    شناخت مسائل جديد حوزه اوقات فراغت جوانان

2.    شناسايي ابعاد مديريت اوقات فراغت جوانان

3.    بررسی و مطالعه ابعاد موضوع در گستره ملی

4.    ایجاد رویکرد علمی و تخصصی و برنامه­ ای نسبت به مسئله سبک زندگی و اوقات فراغت جوانان

5.    ظرفیت­ سازی در حوزه سیاستگذاری، برنامه­ ریزی و اجرا در ساماندهی اوقات فراغت جوانان

محورهاي همايش
1. خرده فرهنگ‏ها، اوقات فراغت و سبک‏هاي زندگي جوانان

2. اوقات فراغت، سبک‏هاي زندگي جوانان و چالش‏هاي جهاني شدن

3. سبک‏های زندگی و الگوهاي رفتار فراغتي جوانان

4. روند شناسی تحولات و تغييرات در الگوها و سبک­های رفتار فراغتی جوانان

5. جنگ نرم و تهاجم فرهنگي، اوقات فراغت و سبك زندگي جوانان

6. سبك زندگي اسلامي -انقلابي -ايراني و اوقات فراغت جوانان

7. نقش و جایگاه دستگاه­ها و سازمان­های تأثیرگذار در سبک زندگی و اوقات فراغت جوانان (تعاملات، پیوستگی­ها و تضادها)

8. نقش و تأثیرگذاری خانواده و همسالان بر سبک زندگی و اوقات فراغت جوانان

9. نقش کالاهاي فرهنگي بر اوقات فراغت جوانان

10. اوقات فراغت و مشارکت‏هاي اجتماعي داوطلبانه جوانان

11. نقش برنامه‏ های تربیت بدنی و فعالیت‏های ورزشی بر اوقات فراغت جوانان

12. نقش و جايگاه فناوری­ها و رسانه‏ هاي نوين در سبک زندگي و اوقات فراغت جوانان

13. آسيب‏ شناسي الگوها و شيوه‏هاي گذران اوقات فراغت جوانان و ارائه راهکارها

14. آسيب‏ شناسي منابع، امکانات و فضاهاي گذران اوقات فراغت جوانان و راهکارهاي بهينه‏ سازي آن

15. ارزيابي سياست­ها، برنامه‌­ها و طرح‏هاي مرتبط با اوقات فراغت جوانان در ايران: موفقيت‌ها و ناكامي‌ها

برگزار كنندگان: مرکز مطالعات و پژوهشهای راهبردی وزارت ورزش و جوانان

پژوهشکده علوم اجتماعی دانشگاه شیراز