ضرورت افزايش ميزان تحقيقات ميدانی در پژوهش‌های قرآنی

بسياری از پژوهش‌ها اين اقتضا را دارد كه كتابخانه‌ای باشند و در همه موارد بايد به اصول اسلام و منابع دينی و قرآن مراجعه شود، اما در مرحله‌ای ديگر محقق مسلمان وظيفه دارد كه جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و پژوهش‌های خود را با توجه به مصداق‌های اجتماعی انجام دهد.

حجت‌الاسلام والمسلمين حسن اسلام‌‌پور كريمی، دانش‌آموخته و مدرس حوزه و دانشگاه و كارشناس پژوهش بيست و يكمين نمايشگاه بين‌المللی قرآن كريم،  به بيان برخی از آسيب‌های پژوهش‌های قرآنی پرداخت و با اشاره به عدم وجود مكانيسم‌های لازم برای اثرگذاری مناسب اين پژوهش‌ها در سطح جامعه گفت: در حال حاضر در هيچ يك از مراحل اصلی پژوهش‌های قرآنی رويه‌های مناسبی حاكم نيست.

اسلام‌پور اظهار كرد: الان چه در مرحله مسئله‌يابی كه پيش از پژوهش قرار دارد و چه در حين پژوهش كه شخص بايد منبع‌يابی كند و جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و چه در مرحله پايانی كه بايد حاصل اين پژوهش‌ها به جامعه منتقل شود و دردها و بيماری‌های اجتماعی را دوا كند و جامعه را سامان دهد ما با مشكل مواجهيم و مكانيسم‌های لازم و مناسب وجود ندارد.

وی معضل مرحله اول را در موضوع‌محوری دانست و بيان كرد: يكی از دلايل اين كه محققان ما به مسئله‌های درستی دست نمی‌يابند اين است كه اين محققان در كتاب‌ها به دنبال مسئله می‌گردند، در حالی كه نه در كتاب بلكه در جامعه بايد به دنبال مسئله بود. اين كتاب‌محوری و محوريت مطالعات كتابخانه‌ای آسيب مرحله دوم پژوهش‌های قرآنی هم هست و عموم پژوهشگران برای پژوهش تنها به كتاب و اسناد و مدارك پناه می‌برند و از مراجعه به جامعه و بررسی مسائل و آسيب‌های اجتماعی رويگردان هستند. ين دانش‌آموخته و مدرس حوزه و دانشگاه با تأكيد بر ضرورت افزايش بار تحقيقات ميدانی در پژوهش‌های قرآنی عنوان كرد: بسياری از پژوهش‌ها اين اقتضا را دارد كه كتابخانه‌ای باشند و در همه موارد بايد به اصول اسلام و منابع دينی و قرآن مراجعه شود، اما در مرحله‌ای ديگر محقق مسلمان وظيفه دارد كه جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و پژوهش‌های خود را با توجه به مصداق‌های اجتماعی انجام دهد تا هم از يك سو به اين نتيجه برسد كه در مسئله مورد پژوهش تا چه حد اصول و مفاهيم اسلامی در جامعه محقق شده و هم از سوی ديگر راهكارهای نزديكتر ساختن جامعه به اين اصول و مفاهيم را بررسی كند.

اسلام‌پور ادامه داد: بسياری از آسيب‌های اجتماعی را كه ما امروز با آن‌ها مواجه هستيم نمی‌توان فقط از طريق پژوهش نظری و كتابخانه‌ای حل كرد. اين پژوهش‌ها در مرحله اصول و ادبيات مطمئناً بر اساسی نظری بايد استوار باشد اما بايد متوجه ارتفاع يافتن ديوار ميان مسائل پژوهشی و دردهای اجتماعی نيز بود و اگر ما معتقديم كه دينی پويا، جامع و پاسخ‌گو در هر زمينه‌ای داريم كه جاودان و جهانی است بايد بتوانيم با استفاده از آموزه‌های اين دين برای آسيب‌های مختلف راه حل‌های مناسب ارائه كنيم.

وی با ابراز تأسف از كم‌توجهی در حوزه و دانشگاه در رشته‌ها و پژوهش‌های قرآنی به پژوهش ميدانی، گفت: شايد از هزار پايان نامه قرآنی يكی هم براساس تحقيق ميدانی نباشد؛ چرا كه خود پژوهشگران استقبال و به ويژه طلاب حوزه‌های علميه چندان از اين گونه تحقيقات استقبال نمی‌كنند. همچنين تصور درستی از فرآيند پژوهش ميدانی هم وجود ندارد و ما متأسفانه مربی‌هايی كاركشته در اين زمينه نداريم و سرمايه‌گذاری لازم هم در اين زمينه انجام نمی‌شود و همكاری مسئولان هم در كار نيست و اگر در اين زمينه چاره‌انديشی نشود، در حالی كه مشكلات اجتماعی رو به افزايش است اين بی‌توجهی می‌تواند نتايج بدی را به دنبال داشته باشد.

اين كارشناس پژوهش عنوان كرد: بنابراين وقتی كه در مرحله پژوهش به جامعه مراجعه نشود طبيعی است اگر خروجی پژوهش هم به دليل اين كه با دردهای جامعه تطابق ندارد نتواند مشكلی را حل كند دارد. ما نمی‌توانيم چشم‌مان را ببنديم و بگوئيم كه قائدتاً فلان چيز بايد فلان طور باشد؛ بلكه بايد ديد كه در هر شرايط و در زمان‌ها و مكان‌های مختلف چه عواملی در كار هستند كه برخی مشكلات پديد آمده يا شيوع يافته است و در اين صورت است كه با شناسايی اثرگذارترين عوامل می‌توانيم اولويت‌ها را تعيين و براساس آن نسخه‌هايی مناسب از قرآن و منابع دينی استخراج كنيم و در اختيار جامعه قرار دهيم و اين چيزی است كه با محدود شدن به كتابخانه ميسر نخواهد شد؛ همچنان كه يك پزشك برای معالجه كه هدف اوست خود را به مطالعه محدود نمی‌كند.

وی در پايان ضمن تأكيد مجدد بر افزايش پژوهش‌های ميدانی و شناخت دردهای جامعه گفت: مصداق مهجوريت قرآن همين است كه ما در مسائل فردی، در عرصه اجتماع، در سبك زندگی، در سياست و ديگر موارد بهره چندانی از آموزه‌های قرآن نمی‌بريم و مطمئناً بخشی از اين قضيه به دليل اين است كه پژوهش‌های ما در اين زمينه‌ها ضعيف بوده و اين پژوهش‌ها نتوانسته‌اند مسائل ما را با اين آموزه‌ها تطبيق بدهند و از اين آموزه‌ها كه به تعبير خود قرآن شفا هستند داروهايی مناسب عرصه‌ها و اقشار مختلف استخراج و تجويز كنيم.