فرصت های فرهنگی و هنری اقتباس از قصه های هزار و یک شب بررسی شد

 

نشست علمی «اقتباس از قصه های هزار و یک شب؛ فرصت¬های فرهنگی و هنری» با حضور جمعی از مدیران، برنامه سازان و پژوهشگران رسانه ملی امروز یکشنبه 27 دی ماه در نشستی در مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما برگزار شد.به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما، در این نشست دکتر زهرا حیاتی، عضو هئیت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نتایج پژوهش خود را که با هدف بررسی ظرفیت¬های نمایشی قصه های هزار و یک شب برای اقتباس سینمایی و تلویزیونی با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما انجام شده است ارائه کرد. هزار و یک شب نام مجموعه‏ای از حکایت‏های به هم وابسته و ادامه‏دار است که بیشتر مردم جهان با آن آشنا هستند. دکتر حیاتی گفت: تعلیق و فحوای سرگرم‌کننده قصه‏ها دو ویژگی شناخته شده این مجموعه است که درک عمومی از هزار و یک شب را شکل داده است. اما در نگاه تخصصی، جذابیت و سرگرمی نهفته در داستان‏ها محصول شگردهای زیبایی‏شناختی‏ای‏ است که باعث شده این مجموعه، پویایی و زایایی خود را در مکان‏ها و زمان‏های مختلف حفظ کند.عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: پژوهشگران هزار و یک شب، این اثر را نه یک متن بلکه متونی قلمداد می‏کنند که در سرزمین‏های هند، ایران، جزیره العرب، عراق و مصر خلق شده‏اند و پس از آنکه دوره ظهور و افول خود را در شرق پشت سر گذاشتند از طریق ترجمه به فرهنگ و تمدن غرب راه یافتند و دوره نوزایی خود را پرآوازه‏تر از قبل از سر گرفتند. وی ضمن تأکيد بر اين نکته که داستان‌هاي ماجرامحور نسبت به شاهکارهاي ادبي براي اقتباس مناسب‌تر هستند افزود: مطالعات بین رشته‏ای ادبیات و سینما-تلویزیون را می‏توان به دو حیطۀ نظری و عملی تقسیم کرد. نقدهای عملی اقتباس نوعی خوانش یا نقد متن بر اساس تقابل با رسانۀ دیگر هستند. مقایسۀ فیلم‏های اقتباسی با منابع ادبی یا بررسی ظرفیت‏های نمایشی داستان‏های مکتوب برای تبدیل به فیلم‏های سینمایی یا مجموعه‏های تلویزیونی، از رایج‏ترین نمونه‏های مطالعات تطبیقی اقتباس است. هزار و یک شب مجموعه‏ای است که از ابتدای ظهور پدیدۀ سینما و نیز در رسانۀ  فراگیر تلویزیون، پیوسته توجه فیلمسازان را به خود جلب کرده و به تعبیری تاریخ اقتباس از هزار و یک شب با تاریخ سینما و تلویزیون برابر است. دکتر حیاتی در ادامه گفت: توجه به مجموعه حکایت‏های هزار و یک شب در هنر و فرهنگ غرب به میزانی است که تدوین دائره المعارفی به نام این مجموعه را در پی داشت و یک مدخل از آن به اقتباس‏های سینمایی اختصاص یافت. خلاصۀ نقد نظرهایی که دربارۀ اقتباس فیلمسازان سینما و تلویزیون از هزار و یک شب ارائه شده، این است که بیشتر  فیلم‏ها اقتباسی آزاد هستند که اگرچه در دوره‏ای مخاطب داشته‏اند، اما به زودی فراموش شده‏اند و نتوانسته‏اند مانند خودِ هزار و یک شب در تاریخ هنر و فرهنگ، نقشی پویا و زایا داشته باشند.دکتر حیاتی با تأکيد بر لزوم اقتباس وفادار در داستان‌هاي هزار و يک شب در قالب رويکرد فرهنگي و هنري افزود: اگر مطالعات تطبیقی را بخشی از مطالعات فرهنگی بدانیم که هدف نهایی آن، بازسازی فرهنگ از طریق تعامل میان رشته‏های مختلف دانش و هنر است، بازآفرینی شاهکارهای ادبی، چه ادبیات رسمی چه ادبیات عامیانه، بدون توجه به گفتمان و درونمایۀ اثر که با صورت و ساختار آن در پیوند است، مطلوب و منتهی به مقصود نخواهد بود. بنابراین، حفظ ساختارهای بنیادین هزار و یک شب که درونمایه و معنای قصه‏ ها را می‏سازند در اقتباس سینمایی و تلویزیونی از آن، اصلی قابل توجه است. این ساختار در بیرونی‏ترین شکل خود بر گسست‏های روایی در سلسله روایت‏ها تحقق می‏یابد و در بافت درونی بر ویژگی‏های دیگری مانند نقش ویژۀ زمان روایت (شب) یا کارکرد داستانیِ عناصر خیال‏انگیز امور غیبی (سرنوشت و تقدیر) در پیشبرد روایت متکی است. با توجه به ساختار روایت‏های پی در پی و تو در تو و تغییر مدام راویان و زمان روایت که همه با درونمایه پیوند تنگاتنگ دارند، یکی از مناسب‏ترین رسانه‏ها برای بازتولید مجموعه قصه‏ های هزار و یک شب تلویزیون است. گفتمان چند صدایی تساهل و مدارا، و عشق از ساختار هزار و یک شب برمی‏آید و در صورت بازتولید آن در رسانۀ فراگیر  تلویزیون می‏توان به بازسازی فرهنگ کمک کرد. این جلسه با پرسش و پاسخ حاضران پایان یافت.